PIANGSUAL
RUALBANLO TE LEH KOHHRAN
(3rd
December, 2015: International Day of People with Disability pualin)
‘Disability’ tih hi mizo ten ‘piangsual
rualbanlo’ kan tih hian a fun kim mai awm e. Piansualna chu taksa ah emaw rilru
lam ah emaw kan nih tur ang a nih phak loh avanga kan chet velna leh kan
hriatna thleng a nghawng a neih hi a ni kan ti thei ang. PWD Act 2005 chuan piangsual
rualbanlo a tin chin te chu Mitdelna leh khaw hmuh fiahlohna (Blindness &
Low vision), Beng chhet/tha lo te (Hearing impairment), taksa che thei lai che
vel thei lo (Loco motor disability), Rilru lam a piangsual (Mental retardation
and Mental illness), leh Phar vei dam leh tawh te (Leprocy cured) an ni
tlangpui a ni. piansual rualbanlohna hi pian pui a awm a, hrisel lohna leh
accident vanga thleng te pawh a awm thei a ni. Kan piansualna pawh hi rilru lam
leh taksa lamah a neih theih a ni.
India
ramah hian kum 2011 census in a tarlan dan chuan mihring 26,810,557 te hi
piangsual rualbanlo an ni a, chu chu India ram mipui za zela 2.21% an lo ni
reng mai. Piangsual rualbanlo zingah hian hmeichhia (40%) aiin mipa (60%) an
tam zawk a, khawpuiah (31%) aiin thingtlangah (69%) an tam zawk lehnghal.
Piansual rualbanlohna kan tih hian tar chaklo zawkte a huam avangin piangsual
rualbanlo kan tih tam zawk te hi kum upa lam an ni.
International Day of People with
Disability
International Day of People with Disability (Khawvel
rualbanlote ni) hi kum tin December ni 3 ah hman thin niin kum 1976 atanga hman
thin a ni a. He International Disability Day hi piangsual te chhawmdawlna leh
an hmasawnna ngaihtuahna hun (meeting, discussion, seminar etc.) atan te hman
thin a ni. Kum tin thupui hran neiin hman thin a ni. Mi pangngai in harsatna
anga kan ngaih ni lem lo pawh hi Piangsual te tan chuan sual tham fe a ni thin
a. Hei vang hian kan environment te hi an tana awlsam tur a kan siam a ngai thin
a ni. Hetiang lama hma kan sawn theihna turin thupui hranpa siam a ni thin a
ni. Kumin pawh hian thupui “Inclusion matters: access and
empowerment for people of all abilities” tih hmangin hun hman tur a ni. Piangsual
rualbanlote hi kan zinga harsatna nei lova an chen ve theihna hi a ni ber a,
chumi tur chuan an dinhmun atanga an banphak theih tur a ruahmanna siam a
anmahni ke a ding thei tura tanpui hi a ni. Piangsual rualbanlote hamthatna tur
hi ram changkang zawk te chuan an ngaipawimawh em em a ruhmanna pawh nasa takin
an siam thin a ni. UNO General Assembly chuan kum 1981 kha
International Year of Disabled Persons atan puangin kum 1983 atanga kum 1992
phei kha chu United Nations Decade of Disabled Persons ah a puang nghe nghe a
ni.
India
Ram Dan leh Piangsual Rualbanlote
India ram danpui (constitution) pawh
hian heng piangsual rualbanlo te venhimna leh hmasawn na atan hian dan tam tak
a siam a. A bik takin India Constitution Article 5na atanga 17na thleng phei te
hi chu intluktlanna lam hawi leh chaklo zawk te venhimna te an ni hlawm. Heng
bakah hian dan tam tak siam a ni a, India Lunacy Act 1912, Mental Health Act
1987, Rehabilitation Council of India Act 1992, Person with Disability Act
1995, National trust Act 1999, leh Right to Education Act 2010 te hi a langsar
zual te an ni. Tuna kan hman mek PWD Act 1995 hi lo thlir bik deuh ta ila. He
dan hi Persons with Disabilities (Equal Opportunities, Protection of Rights and
Full Participation) Act, 1995 a ni a, He dan hian kawng hrang hrangin piangsual
rualbanlote tan ruahmanna tam tak a siam sawi vek sen phei chu a ni lovang a, a
pawimawh zual te a lo thlir ta ila.
1.
Central leh State Coordination Committee din: He dan hian sorkar fung vuantu te chu Social
Welfare minister kaihhruaina hnuaiah dinin, piangsual rualbanlo te hmasawnna
atana sorkar hmalakna te a enfiahin a ennawn thin a. Ruahmann felfai tak
(policy) siam turin thurawn a pe thin a ni.
2.
Piangsual Rualbanlo te zawn chhuah leh invenhim: Mi tam takin ngaihdan diklo avangin an nihna
an thup a, thingtlang kilkhawr ah hrialohna avangin ngaihthah a ni fo thin. Nasa
lehzual zawka piansualna a thlen thin a vangin a hma thei ang bera zawnchhuah a,
a zau thei ang bera inzirtirna neih thin tur a ni.
3.
Zirna pek (Education): Piangsual rualbanlo te hi kum 18 an tlin hma
chuan a thlawnin zirna hi pek thin tur a ni. Sikul pangngaia remchang siam sak thin
an ni. Heng bakah hian special school din sak a an mahni mil tawk a thiamna
hmantangkai theih zirtirna tur ruahman tur a ni.
4.
Hna thawh tur zawn sak (Employment): Piangsual rualbanlo te hi an thawh awm tawk siam sak hi sawrkar mawhphurhna a ni a. Hna
thenkhatah piangsual rualbanlo te tan reservation neih thin a ni. Hemi bakah
hian an thawh awm bik ah training buatsaih sak thin an ni.
5.
Inthliarhranna paihbo (Non-Discrimination): Rilru lama kan enhranna mai piah lamah hian heng
kan vela kan chenna in leh lo, vantlang hmun, Biak In, kawng leh inkal pawhna
ah te pawh hian an tan awlsam taka an chen ve theihna tur ruahmanna siam tur a
ni. An pian sualna avanga hna a lak duh loh te, kaisantir duh lo te hi phalloh
a ni bawk.
6.
Zirchianna neih (Research): Piangsual rualbanlo te hi tanpuina tha pe tur
chuan zirchianna neih a, an dinhmun hriat chian hi a pawimawh hle a ni. Sawrkarin
mithiam te ruaiin an dinhmun leh an harsatna te zirchianna a nei thin a ni.
Kohhran
leh Piangsual Rualbanlote
Hetiang khawp a piangsual rualbanlo
te tana sawrkarin hma a lak tawh hnu hian Kohhran te hian tih tur kan nei ve in
kan inhria em le? Kohhran nei tu Isua Krista hnungzuitu kan nihna atanga
chhutin tihtur kan ngah viauin kan inhria em le? Heng zawhna te hi piangsual
rualbanlote tanpui na kawnga Kohhran mawhphurhna hrang hrang kan hlen ngei tur
ni a ka hriat kan tarlan hmang te hian chhan han tum dawn teh ang.
1.
Physical barrier laksawn: Physical barrier kan han tih mai hi chu kan
sakhaw hmun leh vel te hi a ni. Zirchianna tak chu nei lo mah ila Biak In ka
hmuh ve phak chin a tam zawk te hi chu piangsual rualbanlo te tan a lawiluh
theih loh, a zawn a zawn ngai hial hmun te hi an ni hlawm a ni. Biak In chhung
han lut ila Wheel chair luh theiha siam hi a vang hle a ni. Tin kan Biak In
hmun te, inthiarna te, tui intur dahna te hi piangsual rualbanlo te tana rem
chang siam a tlem hle. Hei vang hian taksa lama piangsual rualbanlo tam zawk te
phei hi chu bazaar leh khawlai aiin Biak In a lawilut hmuh tur an tlem zawk
hial ang. Kan sawrkar building leh vantlang hmun tamtakah dah ni rihlo mah se
Biak In ah hian bul tan ila ava duhawm em.
2.
Attitudinal barrier paihbo: Attitudinal barrier kan tih hi chu kan thilr
thlir dan hmang a piangsual rualbanlo te kan dah hranna ti ila a sual awm love.
A chunga kan sawi tak ang a Biak In len luh a remchan loh vang leh kan rilrua
enhranna a awm avang hian kan chhungte abik takin rilru lama piangsual rualbanlo
te hi Biak Inah kan hruai meuh lo. Hei hi kohhran member te hian kan thlak a
hun tawh takmeuh a ni. Thalaite hian bul kan tan a pawimawh a ni. Piangsual
rualbanlote chhaih nawmnah leh inbawl te phei hi chu kristian piangthar tan
chuan tih loh hulhual tur a ni. Kan zinga thlamuang taka Pathian an fak ve
theihna turin hma kan laka tul a ni.
3.
Programmatic barrier: Kan inkhawm leh programme siam thenkhat te hi
chu Piangsual rualbanlo te chhim ve theihin kan siam a pawimawh hle a ni. Khawvel
changkang zelah kohhran hian a hranpa a pathian an pawl a an biak ve theih dan
tur te hi kan la ngaihtuah a kan buatsaih ala tul dawnin a lang. An hriat thiam
ve phak tawk ang a kan programme te pawh kan siam a pawimawh hle dawn a ni. Hemi
bakah Communication barrier te hi kan sut tur leh kan dah kian tur a nih
avangin an tana harsatna awm lova mitdel, mit thalo, bengngawng leh bengchhet
te pawhin kan ruala Pathian an biak ve theihna tur hi kan mawhphurhna kan kova
innghat tlat a ni.
Tlawngkawmna
Kan pipute khan piansualin tlai luat a nei lo tiin Piangsual
rualbanlote an endawng ngai lova. Khawvel changkang zelah a sawi a sawi duhtawk
mai lovin dan ah te hial siamin piangsual rualbanlote hi chawisan leh enkawl an
ni ta hial a. NGO leh pawl dang tam takin hma an la a, MHIP pawhin nasa
lehzualin vohbik hming put tirin hma an la a. Chutih laiin hma la awm ber
Kohhran lah chu thilpek, tawngtaipui leh an pual a kum khata hun hman ah kan la
duhtawk tlat a. Lal Isua kha rualbanlote zinga rawngbawl thin a ni a, a din a
kohhranhote hian a hnung kan zui zo lo hle a ni. Anmahni hmangaih a enkawl
turin kan infuih a ataka kan lan chhuahtir a tul ta niin alang. Kan zinga an
tel ve theihna tura hma kan lak thiam ava tul ta em. Heng kan sawi tlem te tal
pawh hi thalaiten ngaipawimawhin hma han la tai la ava tangkai dawn em.
Tun thleng pawhin kohhran angah chuan hma kan sawn chaklo. Ka vei thin. Wheel chair ram erawh kan siam chho ve tan ta. A lawmawm. Tin, rualbanlo te ni kum 1 ah vawi 1 awrh kan nei ve. A lawmawm tho. Hma kan sawn. Amaherawhchu kan programme nawlpui chuan a huam lemlo a ni.
ReplyDelete