MAHNI
INDAHPAWIMAWHNA (INDIVIDUALISM) IN KHAWTLANG A NGHAWNG THA LO TE
Individualism-in kan khawtlang nun a
nghawng tha lo te hre tur chuan Individualism hi chiang zawka kan zir a eng chiah
hi nge a nih kan hriat hmasak a ngai a ni. Individualism hi Latin tawng
‘indÄ«viduus’ atanga lak a ni a, a awmzia chu thenhran theihloh leh pawh sawn
theihloh tihna pawh a ni thei ang.
Markus and Kitayama (1991) te chuan individualism
chu “mahni mimal ngaihdan chhungril atanga chhuak, hun inher zel anga mahni kan
in ngaihdan, leh midang aia kan danglamna te hian a siam a ni” an ti a.
Individualism
han tih hian mahni duhzawng leh tha tih zawng ang chiah a kal a, midang te
ngaihdan leh tha tih zawng a innghat lo leh chumi anga awm tumna leh a dodaltu apiang
laka inthiarfihlim emaw lo dodalna hi Individualism a ni kan ti thei ang. A
tawi zawngin mahni chiah inngaihtuahna a ni ti ila a sual tam awm love. Individualism
hi mihring mimal chhanah lo pawh thildang ram te, khawtlang te, chhungkua ah te
pawh an hmang tho mai. Ram, khawtlang leh chhungkaw dang ngaichang lova an
mahni chiah ngaihtuahna reng reng ah pawh hian he individualism tih hi a a hman
theih bawk a ni.
Khawtlang
nun hi chi hnihin a then theih a pakhat zawk chu collectivism an ti a, thil a
huhova ti thin, in rel bawlna pawh awm hona atanga chin fel leh thil dik leh
dik lo pawh a tam zawkin an thlir dan atanga teh a ni thin. A pakhat zawk chu kan
thupui anga mimal duhdan dah lal a midang thlir dan dah pawimawh lohna khawtlang
nun a ni. Mahni nun theuh buaipui leh mimal harsatna pawh mimalin a ching fel
thin.
Mizo te pawh hi kan history chhui
chuan kan sawi hmasa zawk ang hian khawtlang nun chu inpawh leh ahuhova in relbawl thin kan ni a. Tha leh tha
lo te, mawi leh mawi lo te, thiang leh thiang lo te hi mi tam zawk thlirna (chu
chu kan serh leh sang, kan culture leh tradition te hi a ni a) chumi atanga teh
thin a ni. Chhiatni leh thatni ah te a huhova inrelbawlna fel tak nena
intuarpui a in lawmpui thin kan ni. Mahse
tunah chuan changkanna in min nuai a, khawvel hmundang ami te tihdan kan la ta
a, eng zawk nge kan nih tih hriat hran harsa khawpin kan chawhpawlh ta a ni.
Individualism
kan tih hi lehlamah chuan a dik zawnga hman chuan thil tha tak mi tam tak ten
an lo hlawhtlin pui tawh leh khawvelin mi ropui a kan chhiar te dinhmun sang a
dah thin tu a ni ve tlat thung si a. Mahatma Gandhi a khan midang te ngaihdan
aiin ama ngaihdan leh a thil tum vuan tlatin India ram zalenna min thlen pui a
ni. Martin Luther King Junior khan midang ngaihdan tawmpui lovin ama thlirdan
dang lam tak hmangin midum (negro) te dinhmun sang zawkah a hlangkai a chanvo
tha a chantir a, Abraham Lincoln a pawhin midum te tan zalenna a sual chhuak in
he khawvel awm chhung a kan hriat reng tawh turin President a nih laiin sal a chhuah tih kan la hre awm e. America
ram te pawh khu he individualism avanga hlawhtling niin tam tak te chuan an
ngai ve leh thung si a ni. Chutih laiin mihring te hi huho a awm thin leh a hu
hova damkhaw chhuak thin kan ni tho si avangin, mahni ngaihdan vek in kal ta ila
kan khawvel hi chenna tlak lovah kan chhuah dawn si a. He khawvel a chhiatna
tam tak leh sual tam tak te pawh hi mimal ngaihdan chawi len a midang ngaihdan
eng atan mah a ngaihlohnain a hrin chhuah tho an ni si a. A tlangpuiin
individualism chuan a tha lem leh chhe lamin nghawng a nei tihna a ni ta ber a
nih chu.
Mizo
te hi a hniak tam lam apiang zui tur leh upate thu chu a kawi a ngil a zawm tur
a zirtir kan ni thin a, kan lo changkang a, khawvel hmun hrang hrang kan dap ve
tak si ah chuan, mahni ngaihdan din pui
ai chuan midang ngaihdan a thlamuang zawk kan ni fo thin na hian nasa takin
hnamdang te nena kan chenho chang hian buaina min thlen fo thin. Kan khawtlang
nun hi a huhova inrelbawl thang kan nih avangin mimal taka thil a kal hian kan
hrethiam lo fo thin a, abik takin kan sakhuana Christianity phei hi chuan min
la phuarkhawm tha in kan kal hrang ngam meuh lo niin a lang. Khawthlang sap kan
tih mai te khawtlang nun entawn a mimal dah pawimawhna lama ke kan pen tan hian
kan khawtlangah danglamna a thlen fo thin a, hei hi tam tak tan chuan tha lo
tih avanga au chhuahpui tlak leh thalai te thlen ni a ngai te tan chuan sawisel
tham a tling fo thin.
Kan sawi mahni inngaihpawimawhna (individualism)
hian engtin nge nghawng a tha lo zawngin a neih ilo thlir dawn teh ang.
1.
Hnam chin dan phung (culture) a ral tial
tial thin: Hnam
hrang hrang te hian chin dan bik leh thlir dan bik kan nei theuh a, hei vang
hian a pel a kal hi kan duh lo fo thin. Heihi min phuarkhawm tu a ni a, a
tangkai hle a ni. Changkanna leh hmasawnna avangin he khawtlangin min
phuarkhawmna hi a chaklo tial tial a, mimal duhthlanna dah len telh telh a nih
hian kan chenho na kawngah nghawng a nei a, chindan leh tih than dan te hian
ngaihpawimawh an hlawh tawh lova, mimal tihdan apiang pawmloh ngam a ni ta lova
mahni duh dan angin chhiatni thatni a kan inrelbawlna te chu pawhfan a lo ni ta
zel a nih hi. Hei hian kawng tam takah chuan chindan tha kan neih tam tak te hi
a luahlan a, a lo bo chho tan ta mek zel a nih hi. Individualism hian a huhova
cheng thin hnam te hi a nghawng na ber zel a ni.
2.
Khawtlang a chenhona ah mawhphurhna mumal
a awm lo: Chenho
theihna tura tangkai em em chu mawhphurna hi a ni. Khawtlang a kan dinhmun leh
nihna azirin mawhphurhna kan nei theuh a hei hian mumal takin mihringte hi min
phuarkhawm thin. Kan nihna angin tih tur kan nei thin a entirnan nula leh
tlangval nih chuan khawhar in a tlaivar a thlan te lai turin mawhphurhna kan
nei a. Heng mawhphurnhna te hi bo ta se Mizo hnam anga chhuang taka kan sawi
thin tlawmngaihna te, aia up ate zah thiamna te, dinhmun hnuaihnung zawk khai
kan duhna te, leh sawi tur tam tak pawh a awm ang heng te hian awmzia a nei
tawh lovang. Chhiatni a YMA kan hmachhuanna leh kan thlamuan pui thin em em na
te hi a tlem tial tial anga, hmala tur bik awm lovin kan buai hle thin dawn a
ni. He individualism hian mimal zalenna nasa tak a pek avangin chennho na tura
pawimawh em em mawhphurhna hlen pawisa lovin a namnul ta thin a. Hetia mawhphurhna
hlen loh a a awm thin hi khawtlang nun tlakbal na hmahruai a ni fo thin. Mimal ngaihdan
a lal tak chinah chuan kan mawhphurhna chenin alo chiang tawh lova, kan tih tur
leh tih loh tur chin hriat hran a har tawh hle a ni. Thenawmte in hau thawm
hriat reng pawhin va inrawlh a va thelh mai kha tih tur ni awm tak a nih lain,
midang nuna inrawlh mai a rem lova ngaihtuah ngun deuh phawt a ngai ta zel a
ni. Individualism a san na ram China ah te chuan midang tanpui ngawt te hi a tanpui
tum tu ten harsatna an tawkin an tan hlauhawm zawk niin an sawi leh zel mai. Hetia
individualism lama kan tlan zel hi chuan a huhova kan tih tur insem fel a, in
hrilh hriat ngai lova kan inpuih tawn tel tel hun hi a liam anga kan mal tlat
tawh anga, awka leh remtihna hmu phawt loh chuan mi nunah kan inrawlh tawh lo
anga tih tur bik pawh awm lovin kan la nung ve mai mai dawn niin a lang.
3.
Thil tha leh thalo, dik leh dik lo hriat
hran a har thin: Khawtlang
nun khalhtu pawimawh em em chu thil ngaihhlut zawng leh ngaihdan hrang hrangin
a siam thil dik leh dik lo thliarhranna te hi a ni. Hemi atang hian dan leh
dun, chindan hrang hrang te hi alo chhuak thin a ni. Chumi alo nih takah chuan kawng
tamtakah chuan individualism nen hi chuan a in kalh fo thin reng a ni. Individualism
a kan luh hian midang ngaihdanin pawimawhna a neih tak si lovah chuan khawtlang
kalphung aiin ka nun a ni tih nunah kan lut ta a, midang ten mawi leh tha an
tih ah ni lovin kan ngaihdanah a innghat ta a ni. Mahni tha tih an zawng zawngin
kan nun kan hmang ta a tha leh tha lo, mawi leh mawi lo tehna tur a awm tak si
lovah chuan midang nun ah kan inrawlh ta meuh lo. Hetia mahni duh dan leh tha
tih zawnga kan awm hian thalaite a biktakin thangtharte tan an rawn zir tur leh
an entawn tur, an nun kaihruaitu tur an mamawh em em hi an hmu ta thin lova an
entawn ber chu mahni duh dan anga nun a ni ta thin a hei hian khawtlang nun
nasa zawkin a nghawng ta thin a ni. Mitin mahni duhdan anga kan awm takah chuan
a dik leh dik lo thlengin hriat hran a lo har ta em em a ni.
4.
Khawtlang inrelbawlna leh min phuar
khawmna ah nasa takin nghawng a nei thin: A hma a kan sawi tak te ang hian khawtlang nun hi chu a huho
leh mi tin huap zo a nih thin avangin mimal ngaihdan rawlh a nih chiah hian
nasa takin inpumkhatna a tlahniam thin. Kan inpumkhatna a chhiat chiah hian kan
inrelbawlna te chuan awmzia a nei lova. Khawtlang nun mumal lo takin kan awm fo
thin. Mizo te pawh hi individualism in min luh chilh takah chuan kan inrelbawlna
ah hian zawm bik tur mumal awm lovin alaiah kan tangkhang mek a ni.
5.
Individualism hian a hausa leh
rethei te inkar a tizau zual thin: Mizo khawtlang nun nawmna em em chu kan inpumkhatna hi a ni
a. Rethei tan pawh a thlamuan thlak em em thin. Mahse, heng hi zawi zawiin kian
zai an rel ta. Mitin mahni hma zawn chiah kan thlir tan ta. Kan khawpui neih Aizawlah
te phei hi chuan mahni thenawm te meuh pawh an in hre tawh lo chu a nia. Mi
nuna kan inrawlh tawhloh ang zat zet hian kan harsatna ah pawh kan in pui bawm tlem
ta tial tial a heng vang hian a tuar tu ber chu mi rethei te an ni zel a ni. Mahni
tana tha tur leh hlawk tur bak ah chuan kan in rawlh duh ta meuh lo. Hei hian
hausa te leh hausa te inzawmna a siam a retheite ngaihthahna a thleng ta a ni.
Kan han sawi tak te hi ngun taka
ngaihtuah chuan kan tawng mek leh kan hun tawng mekin a hrin chhuah pui mek a ni.
A bik takin nu leh pa te hian thalaite kan demin an nunin a zir loh vanga
hetinga a awm ta mai kan ni emaw kan ti fo thin. Kawng tam takah chuan hunin a
herchhuahpui avanga thalaite min hruai kawi mai chauh zawk a ni. He
individualism kan sawi tak mil pui chiahin internet leh media chak em em in min
chim mek bawk si a, thiante nena awm ho dul dul aiin mahni room chhung atangin khawvel
tukverh ah dakin kan inzawm tawh bawk a. Eizawnna hrang hrang zan lama thawh a kan
hnathawh hun chi a lo pung zel a, mitin mahni tuanna mualah kan in sawrbing ta
zel a. Hei hian nasa takin kan khawtlang nun ah nghawng a nei a a huhova thil
tih a tlem ta zel a ni. He individualism hi tun dinhmunah chuan kan dan a kan
tihtawp theih ni pawhin a lang ta lo. He khawvel changkanna in a ken tel tlat a
nih vangin a rual a kal dan kan zir a ngai ta niin a lang. A bik takin mizote
phei hi chuan he individualism hi kawng tam tak a kan mamawh chu a ni ve thung tlat
bawk si a ni. Mahse ngun taka ngaihtuah chuan kan khawtlang nun a lo nawm
lehzual a, harsatna kan hmachhawn thiam theihnan chuan he individualism in min
run mek lai hian inzirtirna tha nena kan hmachhawn a, sawisel mai lova a ruala
kal kan zira kan hman thiam ve a ngai a ni.
No comments:
Post a Comment