Hlimthla

Hlimthla

Wednesday, September 14, 2016

FEELING REASONING AND AWARENESS


                    FEELING REASONING AND AWARENESS
                                                                                                
                                               

            Kan   thupui   hi   han  en   mai  pawh  hian  a lian  ber  atanga  a  te  ber   thlengin Mizo  tawng  a  ni  lo  tih   kan   hre  theuh   awm  e . Mizo  tawnga  thu   ziak  hi  chuan a    tam  thei  ang  ber  Mizo tawnga  dah  hi  ka duh dan leh ngaihdan a ni  a .Amaherawhchu   kan thupui  te  hi  Mizotawngah  a awm loh  avangin  a nihna  angin ka dah  ta a ni e. Kan thupui  hi rilru  lam zirmi (Psychologist) te  chuan a  awmzia  leh  nihna  kan  hre  bel  hle awm   e.  Amaherawhchu ,  kei  thiamna  lama  hriam lo  leh  ngaihtuah  tawi  tak  hian ka hriatthiam   ve  dan  zulzuiin   Zoram  nun  ka  vei  ve  dan nen   hmehbelin ka han thlasik mau  puahpui  ve  phawng  ang  e.

            Mihringin  kan   chhiar   emaw benga   kan hriat  emaw ,  mit a  kan  hmuh  emaw hnua  kan rilrua  kan lakluh  hnua a awmzia nihna hria a, a tha lam emaw chhe lam emaw zawnga  kan rilruin a vei hian  ‘feeling’  a  ni. A  tawi  zawngin  hriatna  mai  tih  a  kawk a  ni. Reasoning  ve   thung   erawh  chu   kan   thil   vei  kha   a  awmzia   kan  hriatchian  a ,  eng  vanga  lo awm nge ?  Engnge a nghawng ?   Engtinnge   kan  dan  ang ?  tih   kan   hriatchian   hian   reasoning a  ni. Awareness  ve  thung  erawh  hi  chu  kan  thil  vei  leh hriatchian  hnua  venhim emaw  tihchak  zawnga hma  kan  lak a,  ke  kan  pen hi a   ni. A tawi  zawngin thil  tha  lo laka inven te , kawngtha  inkawhhmuh te, remchang  leh  kalhmang  inzirtir   te  hi  a  ni   mai   awm   e.

            Mihring  hi  a  bik  takin  Mizote  hi  kan  mizia  leh  nundan  azirin  a chunga kan sawi  tak   ang   khian   a   tak  ram  thleng   pha  si  lo a ,  hriatna (feeling) leh  a  ngaihna hria (reasoning)  a  hmalakna   tur  hre   reng  si , chuti  chunga   hmalak  tum  lo  leh  pen chhuah  tum  lo  kan  tam  em  em a  ni. Mizote  hi  a  tlangpuiin  mize  nghet lo leh   rilru inthlak awlsam em em kan  ni a. Awareness  thleng pha  si  lo  leh  hma  la  tak tak peih si lo  mahni  hriatna  leh  ngaihdan  au  chhuahpui  vak vak   tawk  lah  kan  awm  zul mai a, chutiang  hmasawn  lo  khawvelah  chuan  tual   kan  la chai ve laih laih  ni te hian  a lang rum rum  mai. He  kan thupui tarmita hmang chung  hian kan tunlai  Mizo nun ngei pawh hi hlawm nga    (1)   Sakhuana (Religion)       (2) Cultural  (Hnam  nunzia)     (3)  Politics (Ram  inrelbawlna)     (4) Ei   leh   bar  (Economics)   (5) Infiamna (Sports)  ah  te  thenin  han   thlir   kual  dawn  teh   ang.

            (1)Sakhuana (Religion) : Mizote  hi kristian zaa za  kan inti a, Pathian thu lamah pawh  kan sang  hle a. Zalen takin kan duh  hun  hunah  kohhran  thiltihnaah  kan  tel thei a,  fellowship  leh  inkhawmpui  lian  tak tak  kan siam a , thupui tha  tak tak neiin thu tha tak tak  kan  ngaithla thin a,  ramthim  veiin  rawngbawlna  lamah  fuihna thu  tha  tak tak kan  infah  tawn  thin  a  ni. Heng  thu  te hi  kan ngaihthlak lai chuan  tha kan ti em em a. Mahse , kan ngaihthlaka tha kan tih piah lamah chuan kan ngaithla zo a han thawkzui leh
Bawhzui  peih  kan tlem  leh  pharh thin a ni. Hei vang hian alawm kan ram hian that lam kan  pan theih loh . Pathian thu pawh kan hria, ataka zawma rinawm tak a thawk peih kan tlem  lutuk  hi  a  pawi  em  em  a  ni.
            (2)Khawtlang (Society) inrelbawlna: Mizote hi khawtlang nun inpawh tlang em em kan ni a. Khawtlang ralmuang leh nuam, mi dangte tanpui  thin, rethei leh hnuaihnung zawkte  ngaihsak thin ni mah ila khawtlang inrelbawlnaah hi chuan kan del dul ngaihtuah chuan  mi  thahnemngai  tlemte  te zara  mualpho  lo mai  kan ni  te pawh  ti ila a sual tam lo  vang. Kan society-a  bet  tlat , aia upa zah thiam te , thuhnuairawlhna te , rinawmna te, thianghlimna  te , hnuaihnung  leh  rethei  zawkte  khaikan  duhna  thinlung  te  leh  Mizo nih  tinuamtu  dang  tam  takte  hian  tlem tlemin  kian zai a rel ta  nge kan nun atang hian kan  paih bo hret hret  zawk. Mizo society-a  a  lailum  luahtu  ber  tlawmngaihna   pawh chuaiin  tlawmngaihna   tih  pawh  tlawmngiatna tiin kan thlak a. Tlawmngai tur pawhin inphut  chhuah  a  ngai  ta  hial  a  nih  hi. Mizo  irawm  chhuak ngei pawhin thlan lai tura hlawhfa  lak  a  rawt  ngam  ta  hi  eng  vang  nge  ni  ang ?  N.G.O   hrang hrang  Y.M.A, M.H.I.P,  M.U.P  etc , te  a  ding  a, inkhawmpui  lian  leh  conference ah  te  thusawi mai bakah  lemchan  leh  thiamna   chi   hrang  hrang   hmangin   zirtirna   kan  dawng  thin  a. Mahse,  hma  kan  sawn thei  mawlh  bawk  si  lo.
            Kan  inkaihhruaina  leh  inzirtirna  dawn  te hi hmana kan pi leh pute’n  Zawlbuka inzirtirna  an  pek  ai   khan  a   tha  zawk  tih  theih  tur  vek  a  ni  si  a.  Heti  chung hian engvanginnge  hma lam pan  lova   rih artui phur ang  maia  kan hawi kan hawi tak mai. Hei  hian  kan  hriat  mai  piah  lama  a  tak  ram thleng  peih  lova  a  phawvuaka  kan  tal mai  mai  vang  a ni  mai  lo  maw.
            (3) Ram (politics) inrelbawlna : Ram  inrelbawlna  lama  kan  dinhmun  pawh hi hmuh  hmaih a har  khawp mai. A chhan chu kan raminrelbawlna (Politics) te hi han  thlir ila diknain hmun a chang tlem tial tial a, retheite rahbehna a nasa tial tial a, eirukna chuan a  lailum  ber  changing mi tam  takin  kan  luhchilh  mek a. Heng  zawng zawng hi hriain thalai  te  han harhchhuak  thin  mahse  kan  thupuia  kan  sawi  ang  hian  kan  hritna  leh ngaihtuahnain  a  phak  ve  tawk china   tihdamna leh venhimna  kan rilrua awm pawh mi dang tih torah kan dah hmiah ngam, tlat a ni. Chutih lain a awmzia pawh hrilh fiash thiam lova  politics  khel ka n kat nuk bawk nen. Han  vei  ve viau  thin mah  ila hma  la zui  leh bawhzui  peih  tak tak kan vang hle thung si. Kan thawm chiah hi a ring emaw ni tih turin                                              kan ram inrelbawlnaa mi dik lo nia kan hriat, Minister te, Officer lian te hi han demin han haw  viau thin mah  ila  dik tak chuan kan chawbel min rawn zenpuia kan nghei dawn em te  a nih loh chuan a tak ram thlenga han do peih kan ram hian a neilo takzet a ni. Thalaite leh mithiamte’n ngun takin  ngaihtuah ila kan  thiamna leh hriatna te hi ngawih bopui mai lovin kan ram dinchhuah nan kan thiamna leh finna hmachhuanin i pen ang u
            (4)Ei leh bar (economics) : Mizote  hi hmanlai  chuan  lo  neia   eizawng   kan  ni a, khawvel  thiamna  leh  changkannain  min  chim  hnu  pawhin   a tam zawk chu lo neia eizawng  kan  nia , lo nei  ngawt  lo pawhin  eizawnna  tham tam tak a  awm teuh  tawh  a ni. Chuti  chung  chuan  thalai  lehkha  thiam  leh  thiam  lo  hna nei lo  kan kat nuk tho a. Sorkar  hna chauh  kan thlir nge  kan  thawh awm tawk kan thawk peih  lo tih pawh  hriat hran a har khawp mai.  Hna a vang kan ti chung hian  kan vela hna,m dang tam tak chuan thawh  sen loh an hmu reng tho  si. Kawng engkimah  eizawnna tlak tur chuan taima taka beidawng lova  huaisen taka kan thawh a tul a ni. Mahse, thalai tam  tak hna hmu lova nu leh  pa  chawm  hlawma tei  vel mai mai  kan  tam hle bawk si a. Hetiang  hrereng  chung chuan  Mizote hi hnam taima  kan ni tih luih  talh a har khawp mai. Mahni  inchawm thei leh  eizawnna  nghet nei nih hlutna leh thatna hre  deuh vek si  hi mahni  inchawm zo tura hma la tak tak ngam kan vang hle mai.
            Chu mai  a ni lo,  mahni  thawhchhuah baka sum hmang thin  leh lakluh  mil  lova che  thin kan ni  tlangpui  lehnghal a. Mahni thawhchhuah mila awm zak  kan tam em em bawk  a. Ngun taka kan ngaihtuah chuan a  zahthlak hle  a ni. Chuvangin  thalaite’n  ngun taka   kan   ngaihtuah  a hun  tawh em  em  a ni.  Mahni kea  ding ve thei tura  eng  pawh huama  kan beih  ve a hun tawh  em em  a  ni.
            (5) Infiamna (Sport) : Infiamna lamah hian Mizote hian talent kan nei tha em em a. Kan hawina lam zawngah hi chuan rampum huap mai pawh ni lo khawvela lang pha kan nei ve ta nual mai. Infiamna chi hrang hrang kan ti thei zul a, talent tha tak tak pawh kan nei. Amaherawhchu, fet deuh taka thlir chuan a nawlpui hi chuan hlawhtlinna tak tak chang tur hi chuan kan la bei tawk lo deuh ni hian a lang thin. Sorkar-in hma a la chak lo kan ti a, a dikna lai chen pawh a awm; amaherawhchu, a pawimawh ber chu keimahni kan ni.
            Mizote hi insum theilo tak mai kan ni lehnghal a. Infiamna nen a kal kawp thei lo tih hre reng mah ila kan  tawrhchhelna hian a tlin lo ni berin a lang .Thil nihphung kan hria  a, hlawhtling tura beih dan kan hria a, a taka hma la ngamte hlawhtlinna lawmpuiin ngaisang viau mah ila  mahni tih ve tura dah a, ‘keimahin ka ti ve thei a ni tia ke pen ngam kan vang hle lawi si.Hlawhtling tur chuan pumpelh  leh kawng awlsam a awm lova, a taka tawn ngam apiang an hlawhtling mai a ni.
            Kan sawi tak zawng zawng te thlir let hian mizote hi mize nghet lo tak kan ni ti ila a dik awm e. A nihna hrechiang  lem lova bawh huam huam kan ching hi sim a hun tawh takzet a ni.Thil tam takah kan inrawlhin kan inhnamhnawih dem dum a; mahse, a tak ram thleng a hlawhtlinna lazai pal chat ngam turin kan huaisenna leh taimakna hian a tlin thinlo a ni. Kan hawina lam chu politic a ni emaw, kohhran a ni emaw, sport a ni emaw, eizawnna a ni emaw hlawhtling tur chuan tih tak takna leh tumruhna nen kan beih a ngai tak zet a ni.
            Kan han sawi tak atang hian feeling emaw reasoning emaw tuallai ringawta thai vel mai mai tawh lovin mahni pawh awareness tha tak neia mahni inpe chunga kan thawh a hun tawh tak zet a ni. Tunlai khawvelah chuan a ngaihna hriat mai a tawk lo va, a taka thawk leh sulsu ngam hi kan ramin a mamawh tak zet a ni. Khawnge Mizo ral hma a zam ngailo,thian chhan thih ngam, lu chum ban chum huama ram tana bei ngamtu inti te hian kan Mizo society hlutna te,zahawmna te hi chhawm nungin puanven sawi chhingin kan ramin ‘Chhantlak ka la ni e…’a tih lawm lawm lai hian duhamna te , mahni hmasialna te,hlemhletna te, eirukna te vanga khur chhe mai lovin mahni chauh inngaihtuah lovin  kan ram tan tiin  kan ban leh khup zawi tawhte tichak thar lehin hmasawnna lamtluang zawhin ke I han pen tlang leh teh ang u.

No comments:

Post a Comment