LEADERSHIP
-
Dr C. Lalengzama
Hruaitu chu tunge?
Hruaitu hi mitam tak chuan a pianpui
a ni an ti chawk a, a then tan chuan inzir thiam theih thil a ni tih hi an
pawmawm ve viau bawk. Hruaitu tha ni tur chuan thiamna leh tawnhriatna a
pawimawh em em rualin sawihmaih hauh loh tur chu inpekna, dawhtheihna leh
midangte nen thawh ho thiamna hi neih a ngai a ni (Bass & Bass, 2008). A
chang chuan mize nghet tak nei chunga pawl leh midangte tana inpek ral a ngai
fo thin bawk (Jenkins, 2013). Mi thenkhat tan chuan hruaitu ah hian hlawhtlinna
a innghat a (Abbasialiya, 2010). Hei vang hian hruaitu ni tur chuan kawng
engkim a mi rintlak nih a ngai fo thin (Lamb & McKee, 2004; Ivancevich,
Konopaske, & Matteson, 2007). Mahni chauh pawh a mawhphurhna la thin, pawl
thatna tura rilru leh tha seng thiam mi an ni bawk thin (Ololube, 2013). Pawl
hmasawnna hi thawhhona a innghat ni tho mah se mimal kutah a innghah thui em
avangin hruaitu dinhmun hi a pawimawh em em a ni (Northouse, 2007; Rowe, 2007).
Hruaitu nihna hi mitam tak ngaihven
leh intlansiakna ni mah se, inzir thiam harsa tak in zir zawh hleihtheih loh a
ni (Abbasialiya, 2010). Hruaitu tha nih dan kawng tam tak a wm a, a tha ber
erawh thlan chi a ni lo. Inzir zawh chi pawh niin a lang lo. Chuavang chuan a
then a zar kan mamawh dan a zira kan zir a tul a ni.
Hruaitu nih dan (Theory) chi hrang
hrang te
1.
Great man theory: Hruaitu nihna leh mizia pianpui hrim
hrim an awm.
2.
Trait theory: Mize pian pui piah lama mahni inzir
belh an awm.
3.
Contingency theory: A tul anga inher rem thiamna nei tha bik an awm
4.
Situational theory: Dinhmun a zir a thutlukna siam thiam
bik an awm
5.
Behavioral theory: Mize thalo paih a mize tha kan nuna lak luh thiam na atangin hruaitu
tha tak a nih theih
6.
Participatory: Mi thurawn la a, a tak a chantir thiam
riau an awm
7.
Transactional and management theory: Thil titlang ngam bik riau an awm a,
hremna pe ngam emaw chawimawina pek thiam mi an awm.
8.
Relationship and Transformational
theory: Midang te
tana nelawm hrim hrim vanga mi suihkhawm thei riau an awm.
9.
Skills theory: In zir thiam na atangin hruaitu tha
tak a nih theih.
Pawl Inkaihhruai dan chi hrang hrangte:
1.
Lewin’s
Leadership Style: Kum 1939 khan kurt Lewin a kaihhruaina
hnuaiah psychologist ho in zrna an neih ah chuan leadership style chi thum an
zir chiang a.
a)
Authoritarian:
Hruaitu in member te ah thunei takin thil tih
tur, a tih hun tur leh a tih dan tur an hrilh thin. Member te ngaihdan
an la lem lova, member ten en an inkarah daidanna fel tak an siam thin.
Thutlukna siam hi a fing ber lo fova, mahse thil hman hmawh thlak tih turah
erawh chuan a tangkai a hna a sawt thin hle thung.
b)
Democratic/
Participative: Hei hi
Kurt Lewin a hian Hruaitu tha ber a tih ang kha a ni. Hruaitu in member te a kaihruai
a, thurawn a pek rualin an thu a ngaichang thin. Member ten an ngaihdan
an thawh avangin a phur a, pawl tana pawimawh nia an inhriat avangin an ta neih
thin. Mizo te pawhin hruaitu tha kan tih ang chi kha an ni duh fo.
Authoritarian ai chuan thil tih zung zung a harsa a,
c)
Laissez Faire/ Delegative: Hruaitu in member te kaihhruaina a pe
lova inrawlhna a nei mang lova member ten an thuin thil an ti mai thin. Kalphung
mumal a awm lova member inkarah in ngeih lohna a awm hma bik. Amaherawhchu
mithiam leh tha rual enkawl nan a tangkai hle.
2. Hershey
and Blanchard’s Leadership
Style: kum 1969 khan hruaitu nih phung pali an
thlirhrang a.
a)
Telling style: Hruaitu in member te tihtur leh
hmalakna tur a hrilh thin.
b)
Selling style: Hruaitu in a ngaihdan leh hmathlir te
member te hnenah an zuar a, member te hmin an tum thin.
c)
Participating style: Hruaitu inhawn thiam avangin member
ten pawl thatna turin ngaihdan an thawh a thutlukna siam naah an tel ve thin.
d)
Delegating style: Hruaitu in kut an sil san a member
ten mawhhurhna zawng zawng la in thutlukna member ten thutlukna an siam thin.
3.
Blanchard’s Leadership Style: A hma
a kan sawi tak chiah chhunzawmna kha Blanchard hian a siam leh a.
a)
Directing Style: Hruaitu in kawnghmang kawhhmuh vak si
lovin thu an pe thin a member te
zawm ngei turin an phut bawk thin.
b)
Coaching Style: Hruaitu in member te zawm tur thupek
tam tak a pe a, mahse, an zawm a an tihhlawhtlin theihna turin nasa takin an
inrawlhin member te kaihhruaina leh tanpui na an pe thin.
c)
Supporting Style: Hruaitu in thupek leh kaihhruaina nei
mang lovin nasa takin member te nasa takin an tanpui thin.
d)
Delegating Style: Hruaitu in member te kawng kawhhmuh
leh thupek pe vak lovin kaihhruaina pawh an pe lova, a hming in hruaitu an ni.
4. Transformational: Bernard M Bass an kum 1970 chho vela hruaitu
tha ti a alo sawi tawh a ni. Hruaitu fing, thahrui ngah leh phur thei takin
member te a kaihruai in fuihphur thiam a, hmasawn na lama hruai turin an
thiamna a sang a pawl chauh ni lovin member te pawhin hma an sawn phah thin.
5.
Cross Cultural: Hruaitu huap zo tak in member mi
inanglo tak tak te huang khata khung thei turin rilru zau takin pawl a kaihruai
thin.
6. Transactional: Hruaitu thenkhat chuan member te nena
inpawh taka awm in member te fak pahin innel takin pawl an hruai thin. Inpawhna
a that avangin member te duh ang thalin kaihhruaina an pe thei a, member ten an
ngaihtuahna an sengin pawlin a than phah thin.
7. Situational: Hruaitu thenkhat chuan an hun tawn mek
a zirin member kaihhruai dan an thlak thin a. Dinhmun in a nawr angin an in
pawt fanin an nghet thin. Hei hi hman reng chi a ni lo nain, a hunlai ang zela
hman thiam chuan member te hneh a hruai nan a tangkai hle.
8. Charismatic
and Visionary: Hruaitu
thenkhat hi chuan mi an hneh thei a, an thiamna, ngaihtuahna fin leh thil thlir
thui avangin member ten hruaitu enin an en a, an thu member in an zawm fo thin.
Hruaitu tha chu…
1. Inzir
peih: Mihring hi
hruaitu kher lo pawh hmsawn zel tur leh thil inzir belh zel tur kan ni. A bikin
hruaitu ngat te phei hi chu midangte aia kan hriatna kawngah kan inthuam that a
ngai a ni. Member te zui tlak leh rin ngam kan nih phak a ngai. Mahni
inrintawkna nena pawl kan hruai chuan a hlawk bik a, member te rin pawh kan kai
hma bik. Kan hawi zawn chiang takin kan hre tur a ni. Hruaitu chu a inzir piah
lamah mahni a in enkawl zahawm thiam tur a ni. Thil a tawk chin a thliar thiam
thin tur a ni. Hruaitu chuan eng ang mi nge a hruai a hre chiang fo thin tur a
ni. A hruai member te duhzawng leh tuina a hriatloh chuan member tan zui an
hahthlak fo thin. Member te chakna leh chaklohna, hnufualna leh hmasawnna lai a
chikin a hre thin tur a ni.
2. Balancing:
Mihring hi duh,
ngainat zawng, pawm bik riau nei kan nih avangin hruaitu te phei hi chu kan insiam
rem zung zung thiam a ngai. Thil reng rengah thlir dan kawng hnih tal kan nei
thin tur a ni. Emotion atangin thil kan hmachhawn tur a ni lo. Fim taka ngaihtuahin
a nghawng tur leh insenso, a hlawhchham theih dan thlenga fiah taka thlir
chungin hma kan la tur a ni. Member te tan pan ngam a nun tam kan neih a tul.
3. Communication: Thu inhlan leh inhrilh chhawn kawngah
hian fimkhur a tul hle. Hruaitu leh
hruaitu karah emaw hruaitu leh member inkarah emaw pawh ni se in hre tlang vek
a hma lak hi pawlah chuan a daih rei a inpumkhatna bul pakhat a ni. Thu
inhlan leh inhrilh chhawn kawngah hian mizo te hi kan taima lo khawp mai,
hei hian inpawhna a siam tih hriat a tha hle mai. Thu pahnih khat in bat sual
avanga pawl chhiat theih zia hretu te vek kan ni in ka hria. Pawl inkaihhruaina
anga information a kal hian lo muang deuh pawh nise a nghet a a fuh bawk thin.
Communication chu kawng hnihin thu inhlawn chhawnna a ni tur a ni. Member ten
kan thu an ngaihthlak kan duh chuan kan ngaihthlak hmasak a ngai fo thin. Kan
thusawi piah lamah an thu kan ngaihthlak loh chuan inkarah inhriatthiam lohna a
awm duh hle.
4. Thil
pawimawh thliar thiamna (Prioritization): Pawl tin te hian thil tum leh ngaihpawimawh bik anei
theuh a, hei hi hruaitu chuan a hre chiang hle tur a ni. Mimal ngaihpawimawh
aiin pawl in a ngaihpawimawh (group interest) kan dah sang zawk fo tur a ni.
Mimal ngaihpawimawh zawng kan dahsan chuan inpumkhatna a chhe thin.
5. Thil
thar ngaihtuah thiamna: Pawl
a thil thar ching chhuak tur hi chuan hruaitu taima leh phur kan neih a ngai. Mizoram
a pawl leh kohhran kan chak loh fo na chu a ngai anga kal kan thlahlel lutuk hi
a ni. Hruaitu tha chuan a tul ni a a hriat chuan zirchianna tha tak nen a member
hruai te rilru hre ranin thil thar a rawt chhuak ngam thin tur a ni. A
la tha tawk a, member ten kan la that pui viau a nih erawh chuan kal dan ngai
pawh huaisen takin kan vuan ngam bawk tur a ni. Amaherawhchu, hruaitu nih avanga
mahni ngaihdan tih san a, tih tlang phet tum hi pawlin a tuar thin. Member te
leh hruaitu pui ten an pawm hun nghah thiam a finthlak hle. Kan ngaihdan leh
tha tih mi min pawmpui tura kan duh ang bawkin midang ngaihdan leh tha tih kan
pawmpui thiam a ngai.
6. Thutlukna
siam: Pawlin meeting
hmanga thutlukna kan siam reng rengin zah tur a ni. A tam zawkin an duh anga
rel a nih chuan hruaitu chuan a theihtawpin a hlawhtlin nan a thawk thin tur a
ni. Kan ngaihdan leh duhdan a nih loh hian vui a awl thin. Hruaitu anga
thutlukna siam a nih reng rengin thil dik leh pawl pumpui thatna zawk ngaihtuah
fo tur a ni.
7. Hlawhchhamna
hmachhawn: Pawl
hmalakna ah hian hlawhtlin reng a theih loh a, hlawhchham chang a awm thin.
Heng hunah hian hruaitu ten puhmawh tur zawn mai a awl thin.
Meeting naah kan duh loh pawh ni se alo hlawhchham hian mahni mawh a lak tham hi hruaitu
tha zia a ni. Pawlin
harsatna a tawh hian sutkian dan zawn vat a tul hle. Harsatna bul chhui chhuah
a, ruahmanna fel tak nena hlawhchham nawn tawhlo tura chet lak tur a ni.
Puhmawh tur zawn hi harsatna ti punlun tu mai mai a ni.
8. Feed
back: Pawlah ah hian
mumal leh fel taka kan dinhmun inhrilh tawnna tur remchang insiam hi hruaitu
inzir zel tan chuan a finthlak hle. Mahni
chak lohna hi inhriat a har a, chuangin midang mit hawh a mahni in enlet ngam
apiangin zir tur an ngah a, hma pawh an sawn thin. Member ten min sawkselna
te hi ngun taka ngaihtuahin, chhan mumal leh fel tak a awm a nih chuan kan
zahin kan ngaipawimawh tur a ni. Chhan mumal awm lova tuang tih chhah ve ngawt
hi a sawt lo tihna a ni.
Leadership
Skills
1. Ruanhmanna
siam (Planning): Ruahmanna
siam tih hian tih tur ngaihtuah satliah hi a ni lo tih hriat a tha. Ruanhmanna
siam tih hian heng te hi a huam a ni.
a)
Harsatna
hriatfiah (Defining issues)
b)
Zirchianna
neih (Research), Midang rawn tam a ngai
c)
Tehna
(Criteria) siam
d)
A
indawt a hmalak dan tur ruahmanna siam (Action Plan)
e)
Thil
tihhlawhtlin hun tur bithliah (Timeline)
f)
Kan
hmalak dan that zawng tehna siam (Feedback system)
Ruamhmanna siam thiam hi a pawimawh a,
hetiang thiamna nei hi pawisa tam tak sengin company te chuan an ruai thin reng
a ni. Ruahmanna kan siam in hruaitu te hian heng kan sawi tak te hi kan hre
reng tur a ni.
2. Inrelbawlna
(Administration): Pawl
tin hian inrelbawl leh inkaihhruai dan kan nei theuh a, heng hi hriat chian a
tul hle mai. Pawl inkaihhruaina hnuaiah hruaitu chuan ruahmnna fel tak siam
thiam angai.
3. Controlled
emotional involvement: Mihringte
hi emotion neia siam kan ni a, amaherawhchu, hruaitu chuan heng emotion te hi kan
thunun thei tur a ni. Thu tlukna siam ah te, ruahmanna siam ah te kan
phur zawng emaw kan tuina ngawt kan buaipui tur a ni lo. Member tam zawk leh
pawlin enge a tuina kan hria in chumi lamah chuan hma kan la thiam tur a ni.
4. Individualization:
Hruaitu chuan member
tin mai te hi member an nihna angina kan hlut thiam tur a ni. Mitin mai hian
danglamna kan nei theuh a, hrut rual fo hi a finthlak ber lo maithei. Member te
tihtheih zawng a inanglo fova, hei vang hian a thiamna nei tam te kan duhsakin
kan hlut bik tur tihna a ni lo. Kan theihna theuh te a mihring tel lovin kan ngaisang
thiam tur a ni. Mitin te hian hlutna an neih anga kan hmuh thiam hi hruaitu tha
nihna pakhat pawimwh tak a ni.
5. Acceptance
and Empathy: Hruaitu tan
chuan member te ngaihdan kan ngaihthlak thiam a, an mahni dinhmun
kan hriat thiam pui a an mahni a kan inchan thiam a
pawimawh a ni. Hemi tel lo hi chuan member te ngaihdan tawmpui a har fo thin. Thurawn
tello chuan ruahmanna a hlawhchham thin a, thurawn tam tak nen chuan a
hlawhtling thin (Thufingte 15:22)
6. Organizing:
Pawl in ruahmanna nena thil a tih puitlin dawn
chuan a taka chet chhuah a ngai fo thin. Thil kan organize dawn hian thil hriat
tur pawimawh deuh awm chu mawhphurhna inpek thiam a pawimawh. Organise
tih hian thil chi hrang hrang kan duh tih puitlinna tura phuahkhawm leh rem
khawm tihna a ni.
7. Resource
management: Hruaitu
chuan an pawl chhunga hman theih tur thiamna leh hmanraw eng te nge awm tih a
hriat hi a pawimawh em em a ni. Mahni pawl chhung a kan hman tangkai theih ang
te hi hman hreh loh a hmantlak tura an hmasawnna te pawh hi kan ngaihtuah tur a
ni. Mahni pawl chhungah hman tur resource a awm loh chuan hmun dang ami
kan dap in kan pawt lut thiam tur a ni.
8. Adaptability
and Coping: Hruaitu
chuan insiamrem theihna nen pawl a kaihruai thiam tur a ni. Kawng engkimah kan
duhthusam in a kal theih loh tih kan hriat a, kan pawlin a phak tawk a nih
chuan hmasawnna rilru pu pahin kan thlen chin kan pawm thiam a tul hle.
9. Diagnosis
and Treatment: Doctor
tha kan tehna chu damdawi chawh fuh leh fuh loha a ni fo. Hruaitu chuan kan
pawlin harsatna a tawhin harsatna leh buaina lo awmna chhan dik tak a zawn
chhuah thiam angai a, chu harsatna sutkian na tur ruahmanna tha a siam thei tur
a ni.
10. Changkan
tur a ni: Changkanna
tih hian tunlai hmanraw chhuak thar leh thiamna thar chhuak te hi awmze neiin mimal
leh pawl hmasawnna atana hman theih a kawk ber awm e. Member te tan pawh a
hruaitu rintlak ni tur chuan member rintlak nih a ngai.
The
United States Army (1983) basic principles of leadership
11. Efficiency:
Kan pawl chhunga hna
kaihhnawih hrang hrang te hi hruaitu chuan kan thiam nal tur a ni. Member te
hruaia hma sawn pui tur chuan keimahni in a hna kaihnawih kan hre chiang tur a ni.
12. Neitu
rilru tuh thiam: Hruaitu
tha chuan kan member ten a neitu rilru an put theihna turin hma an la tham tur
a ni. Member te ngaihdan la in an mahni ta anga member ten an en theihna tura
buatsaih hruaitu ten an thiam tur a ni.
13. Hruaitu
chuan thil a hre chiang anga, kawng a kawhhmuh in hna a zawh pui ang: Hruaitu ni tur chuan mahni hna thiam
a, kawngkawhhmuh thiam a hna zawh thleng a hruaitu nih a ngai thin. Member te
nena kan inbiakpawh dan a pawimawh hle.
14. Member
te thil chinchang hrilh hriat: Hruaitu
te hian kan memberte hnenah kan hmalakna te leh thil chinchang hrim hrim kan hrilh
hre fo thin tur a ni. Buaina pumpelh dan tha tak a ni.
15. Member
te hriatchian leh an hamthatna ngaihtuah: Hruaitu chuan kan member te kan hre chiang tur a ni a, a
theih chuan an hlawkna leh hamthatna tur ngaihtuah fo tur a ni.
16. Mahni
inhriatchian leh hmasawnna: Mahni
kan inhre chiang anga kan hmasawnna tur pawh kan hmu thiam tur a ni.
17. Thutlukna awmze nei a hun taka siam: hruaitu chuan thutlukna kan siamin awmze
nei leh mumal tak a ni tur a ni a, thu tlukna hi hmanhmawh miah lova siam tur a
ni a, amaerawhchu a tlai tur a ni lo.
18. Mawhphurhna:
Hruaitu chuan member
te ring zo takin mawhphurhna a pe thiam tur a ni a. A tul hunah chuan
mawhphurhna a la ngam thin tur a ni.
19. Entawn
tur hnutchhiah:
Hruaitu chuan entawn tur khawp a felfai leh tha a hnutchhiah tur a ni a, member
te awm dan tur ang leh a aia tha in kan awm fo tur a ni.
20. A
hu hova hmalak: Hruaitu
chuan member thenkhat leh hmalakna thenkhat ringawt thlir lovin zavaia
hmasawnna a thlir thiam tur a ni. Member
te tang ho thiam turin kaihhruaitur a ni. Hmalakna reng rengah theihpatawp
chhuah thiam zel a tul.
Tlangkawmna
Hruaitu nih hi a tam zawkah chuan mahni
inpekna (voluntary) a nih avangin a thiam ber ber leh a tling ber ber kan ni lo
ang tih chu a rin theih awm e. Mahse ngun takin a pawimawhna ngaihtuah chuan mi
zawng zawng thawh theih erawhchu a ni leh si lo. Chuvang chuan hruaitu dinhmun a
ding mek te hi hruaitu tlak leh tha zawka inbuatsaihna kan siam pui hi a lo tul
ta a ni. Pianpui ni tho mah se mahni inzir chawp theih anih tlat avangin a zir
nasa leh thawkrim apiangin hruaitu tha nihna hi chu an thawkchhuak mai dawn a
lo ni. Hruaitu tha pakhat ringawt pawhin pawl hmasawnna an thlen thei a nih si
chuan pawl hrang hrang baka kohhran leh sawrkar a thuneihna changtu officer te
hian hruaitu (Leader) tha zawk ni turin bei ila chuan mipui leh kan ramin hma a
sawn ngei ang.
No comments:
Post a Comment